Bursztyny to niesamowite „kamienie”. Słyną one nie tylko ze swojego piękna, ale również z faktu, że wiele z nich potrafi być swoistymi kapsułami czasu. Kapsułami, w których skrywają się prehistoryczne skamieniałe organizmy. Jakie? Z reguły mowa o owadach, które miliony lat temu utknęły w żywicy ówczesnych drzew. Bywało, że w pojedynczym bursztynie utknął więcej niż jeden owad, tworząc naprawdę wyjątkowy zamrożony w czasie obraz.
Mrówka z piekła rodem
Właśnie z takim obrazem mamy do czynienia w przypadku nowo odkrytego bursztynu zbadanego przez uczonych z Instytutu Technologicznego w New Jersey, Chińskiej Akademii Nauk oraz Uniwersytetu w Rennes 1. Ów bursztyn powstał 99 milionów lat temu, w okresie kredy. Ale co takiego zawiera? Dawno wymarłą „piekielną mrówkę” Ceratomyrmex ellenbergeri pożerającą także wymarłego przodka dzisiejszych karaluchów.
Mrówka Ceratomyrmex ellenbergeri. | Źródło: Barden et al., Current Biology, 2020
Niecodzienny bursztyn stanowi pierwszy bezpośredni dowód na to, w jaki sposób Ceratomyrmex ellenbergeri i inne piekielne mrówki (czyli mrówki z podrodziny Haidomyrmecinae) polowały na ofiary. Podczas gdy dzisiejsze mrówki posiadają żuwaczki poruszające się w płaszczyźnie poziomej, piekielne mrówki posiadały żuwaczki ułożone i poruszające się w płaszczyźnie pionowej, którymi przyciskały ofiary do swoich przypominających rogi wypustek.
„Ten skamieniały przypadek drapieżnictwa potwierdza naszą hipotezę dotyczącą tego, w jaki sposób funkcjonowały elementy aparatu gębowego piekielnej mrówki.”, powiedział Phillip Barden, jeden z autorów pracy poświęconej bursztynowi, opublikowanej w czasopiśmie Current Biology. „Jedynym sposobem na schwytanie ofiary w takim ułożeniu jest posiadanie przez mrówkę żuwaczek poruszających się w górę i w dół, czyli w kierunku innym niż żuwaczki wszystkich żyjących mrówek i prawie wszystkich owadów.”
Mrówka Ceratomyrmex ellenbergeri pożerająca przodka dzisiejszego karalucha – na zdjęciu bursztynu (po lewej) oraz na rysunku (po prawej). | Źródło: Barden et al., Current Biology, 2020
Ewolucyjny eksperyment
Piekielne mrówki żyły we wspomnianym wcześniej okresie kredy (trwającym jakieś 80 milionów lat, od około 145 milionów lat temu do 66 milionów lat temu) i były znajdowane w bursztynach sprzed 100 milionów do 78 milionów lat. Mowa o bursztynach wydobywanych na terenie Birmy, Francji oraz Kanady.
Barden i inni uczeni nazwali nietypowy mechanizm poruszania się aparatu gębowego piekielnych mrówek „ewolucyjnym eksperymentem”. Pierwszą piekielną mrówkę opisano już sto lat temu, a potem udało się zidentyfikować w sumie aż ich 16 gatunków. Każdy z nich posiadał wydłużone żuwaczki i rogi. Od dawna podejrzewano, że te mogły działać w opisany sposób, ale dopiero dzięki nowemu bursztynowi udało się to jednoznacznie potwierdzić.
Cóż, piekielne mrówki to naprawdę fascynujące stworzenia. Ale dlaczego te wymarły, po 20 milionach lat występowania na Ziemi? Tego na razie nie wiadomo. Być może miało to związek właśnie z ich charakterystycznymi aparatami gębowymi oraz zwyczajami żywieniowymi.
Źródło: Current Biology, fot. tyt. Barden et al., Current Biology, 2020